Türkiye’nin Yolsuzluk Karnesi: Uluslararası Endekslerdeki Düşüş

Türkiye’nin uluslararası yolsuzluk algı endekslerindeki performansı, ülkenin şeffaflık ve hesap verebilirlik konularında karşılaştığı zorlukların somut bir göstergesidir. Bu endeksler, küresel ve bölgesel karşılaştırmalar yaparak Türkiye’nin konumunu daha net bir şekilde ortaya koymaktadır.

Transparency International Yolsuzluk Algı Endeksi’ndeki Konumu ve Yıllara Göre Puan Kaybı

Transparency International’ın (Uluslararası Şeffaflık Örgütü) Yolsuzluk Algı Endeksi’nde (YAE) Türkiye’nin konumu, uzun vadede endişe verici bir düşüş eğilimi sergilemektedir. 2023 YAE’de Türkiye, 34 puanla 115. sırada yer alarak, 2022’ye kıyasla 2 puanlık bir kayıp ve 14 sıralık bir gerileme yaşamıştır. 2024 endeksinde ise puanı değişmeyerek 34’te kalmış, ancak sıralamada 107. sıraya yükselmiştir.

Bu düşük puandaki durgunluk, tarihsel bağlam göz önüne alındığında özellikle alarm vericidir: Türkiye, 2013’ten bu yana 16 puan ve 2014’ten bu yana 11 puan kaybetmiştir. Tarihsel olarak, Türkiye’nin 1995’teki 29. sıradan 2021’de 115. sıraya düşmesi , yolsuzlukla mücadeledeki algılanan çabaların dramatik ve sürekli bir bozulmasını gözler önüne sermektedir. Endeksin metodolojisi, veri kaynaklarının seçimi, puanların standartlaştırılması, ortalamanın hesaplanması ve belirsizlik ölçümünün raporlanması gibi aşamalardan oluşmakta olup, uzman ve iş dünyası algılarına dayanarak sağlam ve güvenilir sonuçlar elde etmeyi amaçlamaktadır.

Bölgesel ve Küresel Karşılaştırmalar

Küresel olarak, 100 üzerinden 50 puanın altında kalan ülkelerin üçte ikisinden fazlası ciddi yolsuzluk sorunlarına işaret etmektedir. Dünya nüfusunun %80’inden fazlası ise 2023 yılındaki küresel ortalama olan 43 puanın altında olan ülkelerde yaşamaktadır. Türkiye’nin 34 puanı, bu küresel ortalamanın önemli ölçüde altındadır.

Bölgesel olarak bakıldığında, Türkiye, 2014’ten bu yana puanlarında önemli düşüşler yaşayan 12 ülke arasında yer almaktadır. 34 puanlık skoru, Doğu Avrupa ve Orta Asya bölgesinin 35 puanlık ortalamasının da altındadır. Dahası, Türkiye, 2023 endeksinde bu bölgede düşüş yaşayan üç ülkeden biridir (Bosna Hersek (35) ve Türkmenistan (18) ile birlikte).

Türkiye, Avrupa Birliği (AB) üyelik sürecindeki ülkeler arasında en düşük puanlardan birine sahiptir. Buna karşılık, Danimarka (2024’te 90 puanla sürekli zirvede), Finlandiya (87), Yeni Zelanda (85), Norveç (84), Singapur (83), İsveç (82), İsviçre (82), Hollanda (79), Almanya (78), Lüksemburg (78) ve İrlanda (77) gibi ülkeler, yolsuzlukla mücadeledeki küresel liderler arasında yer almaktadır. Bu karşılaştırmalar, Türkiye’nin yolsuzluk sorunundaki ciddiyetini hem kendi bölgesindeki hem de küresel liderlere kıyasla açıkça ortaya koymaktadır.

Türkiye’nin YAE puanının sadece düşük olmakla kalmayıp, on yıldır sürekli düşüş göstermesi ve hem küresel hem de bölgesel ortalamaların altında kalması, ülkedeki yolsuzluğun münferit olaylar toplamı değil, sistemik bir sorun olduğunu güçlü bir şekilde düşündürmektedir. Bu durum, yönetişim yapılarında, hukukun üstünlüğünde ve kurumsal bütünlükte temel eksikliklerin bulunduğunu göstermektedir. Bu, geçici önlemlerin veya bireysel vakalara odaklanmanın yetersiz kalacağı anlamına gelmektedir; anlamlı bir iyileşme için yolsuzlukla mücadele mekanizmalarında kapsamlı, yapısal bir revizyon ve demokratik ilkelere bağlılık gerekmektedir.

“Ekonomik reformlar ve Türkiye’nin FATF gri listesinden çıkarılmasının” puan kaybını önleyici faktörler olarak gösterilmesine rağmen , puanın artmaması dikkat çekicidir. Aynı zamanda, bağımsız bir yolsuzlukla mücadele kurumunun bulunmaması ve denetim mekanizmalarındaki zayıflamaların puan durgunluğuna katkıda bulunduğu açıkça belirtilmektedir. Bu durum, bir “reform paradoksu” yaratmaktadır: ekonomik ve finansal reformlar belirli semptomları giderebilirken, sağlam, bağımsız denetim organları ve güçlü bir hukukun üstünlüğü olmadan yolsuzluğun temel sorunu etkili bir şekilde ele alınamamaktadır. Bu, dış baskıların (FATF gibi) belirli, sınırlı değişiklikleri tetikleyebileceği, ancak gerçekten bağımsız ve güçlü yolsuzlukla mücadele kurumları kurma yönündeki iç siyasi iradenin eksik olduğu ve yolsuzluğun devam etmesine izin verildiği anlamına gelmektedir.

Bürokrasi ve Yolsuzluk: Mekanizmalar ve Risk Alanları

Kamu yönetimindeki yolsuzluk, devletin işleyişini, kamu hizmetlerinin kalitesini ve vatandaşların devlete olan güvenini derinden sarsan yapısal bir sorundur. Bürokrasinin işleyiş biçimi, yolsuzluğa zemin hazırlayan koşulları ve risk alanlarını barındırabilmektedir.

Kamu Yönetiminde Yolsuzluğa Zemin Hazırlayan Koşullar ve Sistemik Sorunlar

Yolsuzluk, temel olarak kamu görevlilerinin kamusal yetkilerini kişisel çıkar veya özel amaçlar doğrultusunda, yasal düzenlemelere aykırı olarak kullanması şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanım, bürokratlara verilen yetkinin kötüye kullanım potansiyelini doğrudan işaret etmektedir.

Yolsuzluğa katkıda bulunan faktörler arasında tekel gücünün varlığı (özelleştirme gibi önlemlerle azaltılabilir), takdir yetkisini kullananların etik standartlarının yetersizliği (etik eğitim ve kodlar gerekliliği) ve karar vericilerin hesap verebilirlik eksikliği (şeffaflık ve ihbarcı koruması gerekliliği) bulunmaktadır. Sayıştay gibi kilit denetim kurumları, denetimlerinin yolsuzluk ve sahteciliği önemli ölçüde azaltabileceğini kabul etmektedir. Sayıştay kurumları, denetledikleri birimlerde yolsuzluğu ortadan kaldırmaya yönelik resmi politikalar ve stratejiler geliştirmelidir. Sayıştay raporlarında tespit edilen somut usulsüzlük örnekleri arasında, yaş sınırına rağmen akrabasını zabıta atama, konser için ödeme yapıp konseri gerçekleştirmeme veya 765 kişilik gezi için 15.000 kişilik ödeme yapma gibi mali yönetim hataları yer almaktadır.

Tespit edilen önemli bir sistemik sorun, mevcut yasalar ile bunların fiili uygulaması arasındaki önemli uçurumdur; bu durum, yolsuzlukla etkili mücadelenin önündeki temel engellerden biri olarak işlev görmektedir. Ayrıca, Türkiye’de “kompakt” veya tek, kapsamlı bir yolsuzlukla mücadele mevzuatı bulunmamakta, ilgili hükümler Sermaye Piyasası Kanunu, Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, Kamu İhale Kanunu, Bankacılık Kanunu, Kabahatler Kanunu ve Vergi Usul Kanunu gibi çeşitli yasalara dağılmış durumdadır. Belediyeler, sektörel deneyimler ve çeşitli raporlarla desteklenen bir bulgu olarak, yolsuzluk riskine en açık kurumlardan biri olarak özel olarak belirtilmiştir.

Yolsuzluğun “kamusal yetkinin” “kişisel çıkar” için kötüye kullanılması olarak tanımlanması , bürokratik takdir yetkisini doğrudan ilgilendirmektedir. Takdir yetkisi, verimli yönetişim için gerekli olsa da, Sayıştay raporlarındaki kayırmacılık ve fahiş ödemeler gibi usulsüzlük örnekleri , bu yetkinin sistematik olarak nasıl kötüye kullanılabileceğini göstermektedir. “Yeni vesayet” endişesi ise bürokratik gücün, kurumsal bütünlüğü zedeleyerek, hizipsel veya kişisel gündemler için nasıl kullanılabileceğini düşündürmektedir. Bu durum, etkili yönetişim için tasarlanmış araçların (takdir yetkisi gibi) sağlam denetim ve etik çerçevelerin yokluğunda nasıl kırılganlıklara dönüştüğünü, münferit olaylardan ziyade yaygın, sistemik yolsuzluğa yol açtığını göstermektedir.

Bürokratların Rolü ve Hesap Verebilirlik Mekanizmalarındaki Zafiyetler

17-25 Aralık operasyonları, bazı bürokratların kurumsal hiyerarşiye uymak yerine kendi gündemleri doğrultusunda hareket ettikleri endişelerini gün yüzüne çıkarmış, devlet aygıtı içinde “yeni bir vesayet” girişimi tartışmalarına yol açmıştır. Küresel olarak, adalet sistemlerinin zayıflamasının kamu görevlileri için hesap verebilirliği azalttığı ve yolsuzluğun gelişmesine zemin hazırladığı gözlemlenmektedir. Bu eğilim, otoriter rejimlerde ve hatta bazı demokratik liderlerde görülen, suçluların cezalandırılmasını engelleyen uygulamalarla daha da kötüleşmekte, böylece yolsuzluğu teşvik etmektedir.

Sayıştay’ın bulguları, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ve gerektiğinde savcılar tarafından soruşturmaları başlatabilse de , bu sonraki eylemlerin etkinliği, gerçek hesap verebilirlik açısından kritik öneme sahiptir. Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK), vatandaşların mahkemeye başvurmadan önce şikayetlerini iletebilecekleri bir “hak arama kurumu” olarak hizmet vermektedir. KDK, anayasal olarak kurulmuş olup yasama ve yürütme organlarından bağımsız çalışmaktadır. 2023 yılında KDK’ya 223.000’den fazla başvuru yapılmış, “kamu personeli” en çok şikayet edilen konu (%25,86), Adalet Bakanlığı ise en çok şikayet edilen bakanlık (%14,38) olmuştur.

Bağımsızlığına rağmen, KDK ağırlıklı olarak “tavsiye kararları” vermektedir. Önemli bir zorluk, bu tavsiyelerin kamu kurumları tarafından her zaman takip edilmemesidir; bu durum, tavsiyelere uymayan kurumların TBMM’ye çağrılarak eylemsizliklerini açıklamaları taleplerine yol açmıştır. KDK ayrıca, yolsuzlukla etkili mücadele için “etik kültürün” yasal yaptırımların ötesinde temel olduğunu vurgulamaktadır , bu da ahlaki bir çerçevenin hukuki yaptırımlar kadar kritik olduğunu düşündürmektedir.

Sayıştay ve KDK gibi denetim organlarının varlığına rağmen, yolsuzluğun devam etmesi ve kamu personeli hakkındaki şikayetlerin yüksek hacmi , önemli bir “hesap verebilirlik açığına” işaret etmektedir. Sayıştay’ın bulguları soruşturmalara yol açabilse de, KDK’nın her zaman takip edilmeyen “tavsiyelere” dayanması , doğrudan yaptırım gücünün eksikliğini vurgulamaktadır. Bu durum, yolsuzluğu tespit etme mekanizmaları mevcut olsa da, suçluları cezalandırma ve düzeltici önlemleri uygulama süreçlerinin zayıf olduğunu veya siyasi müdahalelere maruz kaldığını göstermektedir. Daha geniş bir sonuç olarak, daha güçlü yaptırım gücü ve hukukun üstünlüğünü istisnasız uygulama yönünde siyasi bir taahhüt olmadan, denetim organları büyük ölçüde sembolik kalmakta ve yolsuzluk uygulamalarını etkili bir şekilde caydıramamaktadır.

Yolsuzlukla Mücadele Çerçevesi: Mevzuat ve Kurumlar

Türkiye’de yolsuzlukla mücadele, mevcut yasal düzenlemeler ve denetim kurumları aracılığıyla yürütülmekle birlikte, bu çerçevenin önemli sınırlılıkları ve uygulama zorlukları bulunmaktadır.

Mevcut Yasal Düzenlemeler ve Eksiklikleri (3628 Sayılı Kanun vb.)

Türkiye’nin yolsuzlukla mücadele çerçevesindeki önemli bir zorluk, “kompakt” veya özel, kapsamlı bir yolsuzlukla mücadele mevzuatının bulunmamasıdır. Bunun yerine, yolsuzlukla ilgili hükümler, Sermaye Piyasası Kanunu, Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, Kamu İhale Kanunu, Bankacılık Kanunu, Kabahatler Kanunu ve Vergi Usul Kanunu gibi çok sayıda başka yasaya dağılmış durumdadır. Bu parçalanmışlık, tutarsızlıklara ve uygulama zorluklarına yol açabilmektedir.

“Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu” (3628 Sayılı Kanun, 19 Nisan 1990 tarihli) özellikle rüşvet ve yolsuzluğu hedef almaktadır. Bu yasa, mal bildiriminde bulunmama, gerçeğe aykırı bildirimde bulunma, haksız mal edinme ve yasa dışı yollarla elde edilen malları gizleme gibi çeşitli suçlar için cezalar öngörmektedir. Cezalar, hapis cezasından mal varlığına el konulmasına ve hatta kamu hizmetlerinden süresiz yasaklanmaya kadar değişmektedir. Yasa ayrıca, asılsız çıkmadıkça ihbarcıların kimliklerinin korunmasına yönelik hükümler de içermektedir.

Özel yasaların ötesinde, Türkiye yolsuzlukla mücadeleyi stratejik belgeler aracılığıyla ele almaya çalışmıştır. Bakanlar Kurulu kararıyla 2002 yılında yürürlüğe giren “Saydamlığın Artırılması ve Yolsuzlukla Mücadelenin Güçlendirilmesi Eylem Planı”, devlet tarafından atılan ilk adım olmuştur. Daha sonra, “Saydamlığın Artırılması ve Yolsuzlukla Mücadelenin Güçlendirilmesi Stratejisi (2010-2014)”, GRECO gibi uluslararası kuruluşların tavsiyelerine dayanarak formüle edilmiş ve Başbakanlık Teftiş Kurulu tarafından koordine edilmiştir. Ancak, uluslararası algı endekslerindeki sürekli düşük sıralamalar, bu planların etkili, sistemik bir değişime dönüşmediğini düşündürmektedir.

Türkiye’nin yolsuzlukla mücadele için çeşitli yasalara (örneğin, 3628 Sayılı Kanun ) sahip olmasına ve yolsuzlukla mücadele eylem planları geliştirmiş olmasına rağmen , araştırmalar açıkça “yasalar ile uygulamaları arasındaki uçurumu” önemli bir engel olarak işaret etmektedir. Bu durum, bir “kağıttan kaplan” sorununa işaret etmektedir: yasal çerçeveler kağıt üzerinde mevcut olsa da, bunların pratik uygulaması ve yaptırımı siyasi irade, kurumsal kapasite veya yargı bağımsızlığı eksikliği nedeniyle ciddi şekilde engellenmekte, bu da bir cezasızlık algısına yol açmaktadır. Bu, sorunun yasa eksikliğinden çok, mevcut yasaların titizlikle uygulanması konusundaki eksiklikten kaynaklandığını düşündürmektedir.

Denetim ve Soruşturma Kurumları: Sayıştay, MASAK, Kamu Denetçiliği Kurumu ve Savcılıkların Rolü

Doğrudan yolsuzlukla mücadele çabalarının ön saflarında Cumhuriyet savcılıkları ve kolluk kuvvetleri yer almaktadır. Bunları tamamlayıcı olarak, dolaylı yolsuzlukla mücadele organları arasında Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK), Kamu Görevlileri Etik Kurulu ve Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu bulunmaktadır. Başbakanlık Teftiş Kurulu, daha önce Adalet, Çevre ve Şehircilik, Hazine, İçişleri, Vergi Denetim Kurulu, Ulaştırma, Tarım, Çalışma ve BDDK Yeminli Murakıplığı gibi çeşitli bakanlıkları içeren önemli bir yolsuzlukla mücadele politikalarını güçlendirme projesini koordine etmiştir. Bu proje, müfettiş ve denetçilerin modern soruşturma teknikleri, veri analizi ve bilgi paylaşımı konusundaki uzmanlıklarını artırmayı hedeflemiştir.

Sayıştay, denetim yetkisiyle yolsuzluk ve sahteciliği önlemede ve azaltmada hayati bir rol oynamaktadır. Denetim bulguları, TBMM ve gerektiğinde Cumhuriyet savcıları tarafından soruşturmaları tetikleyebilir. Örneğin, 2023 Sayıştay raporu, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde 137 ayrı usulsüzlük tespit etmiştir.

Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK), vatandaşlar için erişilebilir bir “hak arama kurumu” olarak hizmet vermekte, idari işlemlere karşı mahkemelere başvurmadan önce şikayetlerini iletmelerine olanak tanımaktadır. KDK’nın yasama ve yürütme organlarından anayasal bağımsızlığı, yapısının kilit bir özelliğidir. 2023 yılında KDK’ya 223.000’den fazla başvuru yapılmış, başvuruların önemli bir kısmı kamu personeli ve Adalet Bakanlığı ile ilgili olmuştur. KDK “tavsiye kararları” verse de , doğrudan yaptırım gücünün olmaması, etkinliğinin büyük ölçüde diğer kurumların uyum isteğine bağlı olduğu anlamına gelmektedir.

Türkiye’nin “kompakt” veya kapsamlı bir yolsuzlukla mücadele yasasından ve “bağımsız bir yolsuzlukla mücadele kurumundan” yoksun olması dikkat çekicidir. Bunun yerine, yolsuzlukla mücadele çabaları savcılar, MASAK, Sayıştay ve KDK gibi çeşitli organlara dağılmış durumdadır. Bu parçalanmışlık, güçlü, merkezi ve bağımsız bir koordinasyon otoritesi olmaksızın, verimsizliklere, çakışmalara ve yetki boşluklarına yol açabilmekte, yolsuzluğa karşı bütüncül bir mücadeleyi zorlaştırmaktadır. Bu durum, birleşik ve yetkilendirilmiş bir yolsuzlukla mücadele kurumu olmadan, çabaların parça parça kalacağını ve dış baskılara karşı savunmasız olacağını, gerçekten etkili ve koordineli bir yanıtı engelleyeceğini düşündürmektedir.

Mücadeledeki Yasal ve Kurumsal Engeller

Türkiye’de yolsuzlukla etkili mücadeleyi engelleyen çeşitli temel engeller bulunmaktadır. Birincil engel, mevcut yasalar ile bunların fiili uygulaması arasındaki önemli uçurumdur. Bu, yasal çerçeveler mevcut olsa da, bunların uygulamasının genellikle yetersiz veya tutarsız olduğunu göstermektedir.

Güçlü, bağımsız bir yolsuzlukla mücadele kurumunun bulunmaması kritik bir zayıflıktır. Bu kurumsal boşluk, denetim mekanizmalarındaki zayıflamalarla birleşerek hesap verebilirliği daha da baltalamaktadır. Daha geniş reform eksiklikleri de soruna katkıda bulunmaktadır. Adalet sistemlerinin zayıflamasına yönelik küresel eğilim, kamu görevlileri için hesap verebilirliği doğrudan azaltmakta, böylece yolsuzluğa elverişli bir ortam yaratmaktadır. Bu durum, otoriter rejimlerde ve hatta bazı demokratik liderliklerde gözlemlenen, suçluların cezalandırılmasını engelleyen siyasi uygulamalarla daha da kötüleşmekte, böylece yolsuzluğu teşvik etmektedir.

Ayrıca, yolsuzlukla mücadele çabaları için güçlü bir “toplumsal tabanın” eksikliği , temel değişiklikler için yeterli kamuoyu katılımı ve kolektif siyasi iradenin bulunmadığını göstermektedir. Dağınık ve genellikle yetersiz istatistiksel çalışmaların yanı sıra, yolsuzlukla ilgili merkezi bir veri tabanının bulunmaması da kapsamlı analiz ve hedefe yönelik müdahalelerin önünde önemli engeller oluşturmaktadır.

2023 YAE analizi, “adalet sistemlerinin zayıflaması” ile “kamu görevlilerinin hesap verebilirliğinin azalması” ve yolsuzluğun gelişmesi arasındaki küresel bağlantıyı açıkça ortaya koymaktadır. Ayrıca, “otoriter rejimlerde ve hatta bazı demokratik liderlerde görülen iktidar pratiklerinin” cezalandırmayı engelleyerek yolsuzluğu teşvik ettiği belirtilmektedir. Bu, Türkiye’deki yolsuzlukla mücadele çabalarındaki algılanan düşüşün sadece belirli yasalar veya kurumlarla ilgili olmadığını, hukukun üstünlüğünün ve yargı bağımsızlığının daha geniş bir şekilde aşınmasıyla ilgili olduğunu düşündüren kritik bir durumdur. Bu durum, yargı sistemine siyasi müdahalenin, üst düzey yolsuzluğun cezasız kalabileceği bir ortam yarattığını, cezasızlık döngüsünü pekiştirdiğini ve kamu güvenini daha da zedelediğini göstermektedir.

Toplumsal Algı, Medya ve Sivil Toplumun Rolü

Yolsuzlukla mücadelede, kamuoyunun algısı, medyanın bu algıyı şekillendirmedeki rolü ve sivil toplum kuruluşlarının katkıları hayati öneme sahiptir. Bu unsurlar, yolsuzluğun toplumsal kabulünü, ifşa edilmesini ve mücadele edilmesini doğrudan etkilemektedir.

Kamuoyunun Yolsuzluğa Bakışı ve Algı Araştırmaları

Yolsuzluk Algı Endeksi’nin (YAE) doğası gereği, uzmanların, sivil toplum örgütlerinin ve iş dünyası temsilcilerinin algılarına dayanması , bu endeksi Türkiye’deki yolsuzluk durumuna ilişkin kilit paydaşların doğrudan bir yansıması haline getirmektedir. Kamuoyunun, “17-25 Aralık” operasyonlarını doğrudan “hırsızlık” kelimesiyle ilişkilendirmesi , resmi makamların operasyonları itibarsızlaştırma çabalarına rağmen, yolsuzluğun yaygınlığına dair köklü bir inancın varlığını göstermektedir.

Türkiye’nin YAE sıralamalarındaki yıllar içindeki önemli ve tutarlı kötüleşme , hükümetin yolsuzlukla mücadeledeki çabaları ve başarısı konusundaki kamuoyu algısının kötüleştiğini daha da vurgulamaktadır. Kamuoyu duyarlılığına ilişkin verilere duyulan açık ihtiyaca rağmen, “Saydamlığın Artırılması ve Yolsuzlukla Mücadelenin Güçlendirilmesi Stratejisi (2010-2014)” yıllık yolsuzluk algı anketleri yapılmasını önermiş, ancak bunlar henüz hayata geçirilmemiştir. Bu resmi, sürekli kamuoyu araştırması eksikliği, kamu güvenini kapsamlı bir şekilde izlemeyi ve vatandaşların bakış açısından belirli endişe alanlarını belirlemeyi zorlaştırmaktadır.

Medyanın Kapsamı, Algı Yönetimi ve Sivil Toplum Kuruluşlarının Katkıları

Medyanın kamuoyu algısını şekillendirmedeki rolü karmaşık ve çoğu zaman tartışmalıdır. 17-25 Aralık operasyonları sırasında, ana akım medya genellikle ihtiyatlı bir yaklaşım sergilemiş, ses kayıtlarını “iddia düzeyinde” oldukları gerekçesiyle doğrudan yayınlamaktan kaçınmıştır. Buna karşılık, sosyal medya platformları, dönemin Başbakanı’nın tabiriyle adeta bir “baş belası” haline gelmiş, bu kayıtların milyonlarca kişiye ulaşmasında güçlü bir araç olmuştur. Bu durum, bilgi yayılımı ve kontrolündeki önemli bir ayrımı vurgulamaktadır.

Resmi anlatılar, operasyonları “FETÖ mensupları” tarafından “kara propaganda” olarak çerçevelemeye çalışmış, bu kişilerin yasa dışı elde edilen ses kayıtları, manipüle edilmiş tapeler ve sahte deliller kullandığı iddia edilmiştir. Bu, siyasi aktörler tarafından algı yönetimine yönelik koordineli bir çabayı işaret etmektedir. Dikkat çekici bir gözlem, siyasi söylemin üst düzey siyasi yolsuzluğu “aile meseleleri” olarak sunmaya çalışması ve “baba figürü” siyasetçiye “güven ve itaat”i teşvik etmesidir. Bu retorik strateji, algılanan yanlışları normalleştirmeyi veya rasyonelleştirmeyi, kamu yararı ile özel çıkar arasındaki sınırları bulanıklaştırmayı amaçlamaktadır.

Medya tekellerini ve kartellerini engellemek ve daha fazla şeffaflık sağlamak için, gazete ve televizyon kanallarının aynı anda sahiplenilmesini engelleyen ve medya sahiplerinin kamu ihalelerine katılmasını yasaklayan AB sisteminin benimsenmesi gibi yasal düzenlemeler önerilmektedir. Ayrıca, yolsuzluğun ülkeye verdiği zararlar konusunda toplumu bilinçlendirmek amacıyla kitle iletişim araçlarından yararlanılarak kamuoyu bilinçlendirme kampanyaları yapılması tavsiye edilmektedir.

Sivil toplum kuruluşları (STK’lar), araştırma, savunuculuk ve farkındalık yaratma konularında hayati bir rol oynamaktadır. Türkiye’de yolsuzlukla mücadele alanında aktif olan önde gelen STK’lar arasında Toplumsal Saydamlık Hareketi Derneği, TESEV (Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı), Yolsuzlukla Mücadele Derneği, Vatandaşın Vergisini Koruma Derneği, Devlet Denetim Elemanları Derneği, Türkiye Etik Değerler Merkezi ve Beyaz Nokta Vakfı bulunmaktadır. TESEV’in “Yolsuzluk ve Yolsuzlukla Mücadele Türkiye Değerlendirme Raporu” (2015), yolsuzluğun boyutları, hukuki uygulamalar, bağımsız yargının önemi, ekonomik etkileri ve sivil toplumun rolü hakkında bilimsel veriler sunan önemli bir örnektir. Bu kuruluşlar, resmi kanalların yetersiz veya kısıtlı olduğu durumlarda alternatif perspektifler ve veriler sunmaktadır.

17-25 Aralık operasyonları, medya dinamiklerindeki kritik bir değişimi gözler önüne sermiştir: ana akım medyanın belirli iddiaları haber yapma konusundaki isteksizliği , sosyal medyanın yaygın dağıtımdaki rolüyle tezat oluşturmuştur. Bu durum, siyasi aktörler tarafından algı yönetimine yönelik kasıtlı bir çabayı düşündürmektedir. Ancak, sosyal medyanın ve alternatif kanalların yükselişi, bilginin tamamen kontrol edilmesini zorlaştırmakta, kamuoyu için bir mücadele alanı yaratmaktadır. Bu, geleneksel medyanın kısıtlı olabileceği bir ortamda, resmi olmayan ve sosyal medya kanallarının bilgi akışı için kritik hale geldiğini, ancak yanlış bilgi risklerini de beraberinde getirdiğini göstermektedir. Bu durum, halkın bilinçli bir görüş oluşturmasını ve resmi kaynaklara güvenmesini zorlaştırmaktadır.

Siyasi söylemin, siyasi yolsuzluğu “aile meseleleri” olarak sunmaya çalışması ve “baba figürü” siyasetçiye “güven ve itaat”i teşvik etmesi , yolsuzluğun toplum içinde nasıl normalleştirilebileceğine dair derin bir anlam taşımaktadır. Bu retorik strateji, yanlışları rasyonelleştirmeyi ve kamuoyu eleştirisini bastırmayı, sadakat ve geleneksel değerlere başvurarak kamu yararı ile özel çıkar arasındaki sınırları bulanıklaştırmayı amaçlamaktadır. Bu durum, bu kültürel ve siyasi çerçevenin, söylemi hukuki ve etik denetimden kişisel sadakate kaydırarak hesap verebilirlik mekanizmalarını aktif olarak nasıl baltaladığını, vatandaşların şeffaflık ve adalet talep etmesini zorlaştırdığını göstermektedir.

Resmi yolsuzlukla mücadele çabalarındaki zorluklar (bağımsız kurumların eksikliği, zayıf denetim, siyasileşmiş adalet sistemi) ve medya kısıtlamaları göz önüne alındığında, Uluslararası Şeffaflık Örgütü, TESEV ve diğerleri gibi sivil toplum kuruluşları (STK’lar) kritik aktörler olarak ortaya çıkmaktadır. Bağımsız araştırma yapma, raporlar yayınlama ve kamuoyu farkındalığını artırma rolleri , resmi anlatılara karşı hayati bir denge sağlamakta ve veri boşluklarını doldurmaktadır. Bu durum, STK’ların, özellikle devletin yolsuzlukla mücadele çabalarının yetersiz veya tehlikeli algılandığı ortamlarda, şeffaflık ve hesap verebilirlik için vazgeçilmez birer bekçi görevi gördüğünü göstermektedir. Faaliyetlerinin devamı ve etkileri, reformlar için baskıyı sürdürmek açısından kritik öneme sahiptir.